Zonguldak’ta neler oluyor?

Zonguldak’ta 22 maden işletmesi, 11 Eylül’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın onayladığı torba yasa ile artan yükümlülüklerini bahane ederek üretimi durdurmak zorunda kalacağını duyurdu ve yaklaşık 4 bin 500 madencinin işine son verildi.

O tarihten bu yana her fırsatta konuşan ve işçileri hükümetle pazarlık unsuru haline getiren işveren temsilcilerine, madenci ölümlerini durduracaklarını açıklayan hükümet yetkililerinden hiçbir yanıt ve tepki gelmedi. Çalışma Bakanı Faruk Çelik’in kısa açıklaması, ‘Dostlar alışverişte görsün’den öteye gitmedi. İşsiz kalma tehlikesi ile karşı karşıya kalan madenciler gerçeği ile sinirlerin gerildiği Zonguldak’ta gerçekte ne yaşanıyor? İşverenler isyan etmekte haklı mı?

Bu soruların yanıtlarını almak için Zonguldak’a gittik. Farklı maden sahalarında çalışan madenciler, maden mühendisleri, sendikalar, oda temsilcileri, işçi sözcüleri ile görüştük. İşten çıkarılan ya da işten çıkarılma tehdidi altındaki işçilerin meydanlarda işverenin şikâyet ettiği rödovans sistemi ile ilgili olarak “Rödovansı kaldır, bizi işe aldır’’ sloganları atmasının nedenlerini anlamaya çalıştık.

İŞVERENİN YAMAN ÇELİŞKİSİ
Zonguldak’ta karşımıza çıkan manzarada ‘torba yasa mağduru’ olduklarını iddia eden işverenler ve onların çözüm talepleri ile gerçek arasında büyük bir fark olduğunu gördük. Bir yanda muhasebe bürolarında bekletilip tazminatları ödeneceği söylenen işçiler, bir yanda vali ile görüşmeye çabalayan temsilciler, diğer yanda ise tamamen kapatılamayacağı söylenen madenlerde çalışmaya devam edenler… Binlerce işçiyi kapsayan bir kaos…

MAĞDUR PATRON ALDATMACASI
Soma katliamının ardından ‘kan parası’ niteliğinde bir dizi düzenlemeyle gündeme gelen Torba Yasa, maden işçilerinin mesai saatlerinin azaltılması, fazla çalıştırma yasağı, yıllık izin süresinin artırılması, ücret miktarındaki artış ve iş güvencesinden yararlanma gibi düzenlemeleri içeriyordu. Madenciler için aslında gerçek bir iyileştirme anlamı taşımayan bu maddeler arasında, yüksek risk arz eden madencilikte iş cinayetlerinin önlenmesine ilişkin hiçbir düzenlemenin olmaması tamamen görmezden gelinerek tüm dikkat ‘işveren mağduriyeti’ne yönlendirildi. Böylece sermaye sahiplerinin fırsattan istifade ederek medya nezaretinde gözyaşları içerisinde işçileri ile vedalaştığı sahnelere şahit olduk. Tatlı kârdan vazgeçmeyen, emekçilere küçük bir iyileştirmeyi bile çok gören işveren temsilcileri, medya eliyle hükümetin de ortak olduğu bir PR çalışması yaptı.

‘PATRON İŞÇİYE SÖYLETİYOR’
Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Başkanı Erdoğan Kaymakçı’nın ifadelerinden de hareketle, işçilerin hakkında gözü olmadığını söyleyen ve şikâyetlerinin “artan rödovans miktarı” olduğunu ifade eden patronlar bakımından Torba Yasa hiçbir ek yükümlülük getirmiyor. Rödovans sözleşmeleri, maden sahalarının devri aşamasında gerçekleşiyor ve son düzenlemede bu sözleşmelere bir müdahale yok. Torba Yasa’nın tartışıldığı günlerde, sözleşmelerin gözden geçirilmesi gerektiği ile ilgili maddeleri gündeme getirdiğini de bildiğimiz patronlar, işçiye verilen hakları bu anlamda pazarlık konusu yapıyor.

Diğer bir deyişle patronlar, işçinin hakkına saygı duyduğunu söylerken, Torba Yasa ile kârdan zarar etmemeyi amaçlıyor. Bunun için işçiyi “Ah bir de rödovans olmasa” diyerek kendi saflarına çekip, taleplerini onlara söyletiyor. Madenciler de böylece meydanlarda, ölüme mecbur bırakıldıkları madenlerle ilgili taleplerini rödovans olarak ifade eder hale geliyor.

ÇARPIK İLİŞKİLER
Gelinen noktada patron-işçi arasında meydanlara yansıyan bir çatışma yok. Zonguldak Valiliği önünde seslerini yükselten madencilere genel durumu sorduğumuzda, işçilerin temel sorun olarak rödovans miktarını göstermeleri de tesadüf değil. Onlarınki, sendika başkanının söylediği gibi “tam da insanca yaşam” umudu bulmuşken, buna tek engel olarak işaret edilen yönde bir duruş.

Burada direksiyonda olan maden işletmecileri. Bu görüşü destekleyen bir diğer kişi ise Zonguldak Maden Şehitleri Derneği Başkanı Ayhan Gököz. Gököz durumla ilgili değerlendirmesinde, “İşletmelerin her zaman sorunları vardı. Bu yasa ile fırsattan istifade, işçi dostu gibi görünüp, kendi sıkıntılarına çözüm arıyorlar” diyerek meseleyi özetliyor. Patronlar bir araya gelip ‘sıkıntılarını’ işçiler üzerinden çözmek için hükümet ile restleşiyor. Maden işçileri ise sürekli, tamamen onların lehine adımlar attığını söyleyen tarafların vaatlerine boğulmuş durumda. Madencilerin iki “seçeneği” var: Ölüm ocaklarında çalışmak ya da işsiz kalmak.

ÖLÜMÜ GÖSTERİP SITMAYA...
Neden madenciler meydanlara inip kendilerini ilk elden ilgilendirmeyen ‘rödovans ücreti’nin kaldırılması talebinde bulunuyor? Görüşlerini aldığımız isimlerin verdiği bilgiler, Torba Yasa’nın bir anlamda bir sermaye oyunu hazırladığını gözler önüne seriyor. Zonguldak’ta tartışma tamamen sermaye gelişimi üzerinden şekillenmiş durumda. Önümüzdeki günler işverenle hükümet arasında yeni anlaşmalara gebe. İşveren ilk adımı atarak hükümete ‘Hadi başlayalım’ dedi. Maden işçisi için çıkarıldığı iddia edilen yasadan yine sermaye kârlı çıkacak. Burası Türkiye…

***

Köleliğin başkenti Zonguldak
Ayhan Gököz (Maden işçisi-İşyeri temsilcisi): 1992’den bu yana Zonguldak artık emek başkenti değil, performansa dayalı çalışma sistemi dayatmasıyla burası artık köleliğin başkenti oldu. Ne kadar çok iş o kadar çok para. İş güvenliği ön planda değil. Burada 54 bin işçi vardı, şu an 10 binin altında. Zonguldak gözden çıkarıldıktan sonra, bazı yerler kimilerine peşkeş çekildi.

Taşeronun taşeronu var. Sendikanın taşeronlaşmayla ilgili bir çalışması yok. Faaliyet alanı olarak buralarla ilgilenmiyor zaten. Bu Torba Yasa’da işçiye verilen bir hak yok, madencinin alması gereken bu değil. Sendika da “iki kat maaş” vurgusu yaparak, madenci arkadaşların ‘rödovans kaldırılsın’ taleplerini de teşvik ediyor aslında. Sendikaya üye olduk, kendi gücümüzü kaybettik. Sendika gerektiği yerde yumruğunu vurmak zorunda masaya. Bu kadar işçinin bir ağızdan rödovans demesinin sebebi, çoğu firmanın bu sözleşmeleri yüksek rakamlardan yapmış olmaları olabilir. Kârdan zarar edecek firmalar. Zonguldak’ın teşvik illeri arasına alınması lazım. Kömür var diye yatırım yapıp batan çok firma var. Zonguldak teşvik illeri arasına alınırsa, bu mağduriyetler giderilir. “

***

Yapılan kıdem oyunu
Özgür Özel (CHP Manisa Milletvekili): Hükümetle işveren kayıkçı kavgası yapıyor. İşveren işçiler üzerinden şantaj yaparak ilgili maddelerin 1 Ocak olan yürürlük tarihini daha da ileriye attırmaya çalışıyor, hükümetin de bundan haberi var. Yapılan kıdem oyunu. Asgari ücretten 5 yıldır madende çalışan bir işçinin yasa yürürlüğe girmeden önce 5 bin lira olan kıdem tazminatı yasa yürürlüğe girdikten sonra ikiye katlanacak. İşveren şimdi iş akitlerini feshederek bu yükten kurtulmaya çalışıyor. Bunların büyük bölümünü tekrar işe alarak çalışmaya devam edecek ve geçmişe dönük tazminat yükünden de kurtulacak.

***

Kaş yapalım derken göz çıkardılar
Erdoğan Kaymakçı (TMMOB Zonguldak Şube Başkanı): Torba Yasa ile oluşan maliyetler karşısında patronlar bunu karşılayamayacağını söylüyor. ‘‘Bu sebeple de işi durduruyoruz, zaman içinde de işçileri çıkarmak zorunda kalacağız’’ diyorlar. Meydanlara ilk bakışta işçi patronun çıkarlarını savunuyor gibi görünüyor, işçinin ‘rödovans ücreti kaldırılsın’ gibi bir talebi olamaz aslında. İşçiyi ilgilendiren bir şey değil bu. ‘Rödovans kaldırılsın’ demek de sıkıntılı. Anayasa’ya göre madenlerin tasarrufu devletindir. Devlet buradan bir şey kazanmadan veremez bu sahaları.

Rödovans ile ilgili olan sıkıntıyı işveren, üretim maliyetlerinin artmasıyla ve rödovans tutarının maden sahalarını devraldıkları dönemin iki katına çıktığı ile açıklıyor. Patron da işçiye diyor ki ’Bak sana bu kadar hak verildi, ama üretim maliyetleri de arttı, kömür fiyatı düştü, rödovans kalksın’. İşçi de tabii ‘hayır’ demez buna. İşçiler arasında şu an bir örgütlülük de yok. Bir işletmede sadece sendika var. Kapattığını duyuran madenlerin bazıları bugün hâlâ çalışıyor. İkinci bir torba yasa ile ilgili duyumlara güvenerek yapıyor olabilirler.

***

Rödovans nedir?
Rödovans, genel anlamda ruhsat sahibinin madenin çalıştırılması karşılığı alacağı bedelin ve madenin çalışma koşullarının belirlendiği sözleşme. Bugünkü durumda kaldırılması talep edilen rödovans ise firmaların çıkarttığı madenin ton başına devlete yaptığı ödeme.

***

İşveren işçiyi piyasaya sürüyor
İzzet Çetin (CHP Ankara Milletvekili, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Üyesi): Zonguldak’ta yaşananlar işverenlerin örgütlülüğünün göstergesi. İşsiz kalmakla tehdit ettiği işçileri piyasaya sürerek, kendileri üzerindeki yükü devletin üzerine yıkma çabası içindeler. Torba Yasa’da yapılan düzenlemeler elbette ek maliyet getirecek, ancak bu düzenlemeler daha yürürlüğe girmeden işçileri işsiz bırakmak, tatlı kârından vazgeçmek istemeyen işverenin bir oyunu. Torba Yasa’nın TBMM’de görüşülmesi aşamasında da lobi faaliyeti yürüttüler. Bugün işverenlerin maliyetleri artırdı diye şikâyetçi olduğu düzenlemeler zaten yılbaşında yürürlüğe girecek. Daha yasa yürürlüğe girmeden işverenler işçi çıkarıyor. Madenlerin mülkiyet hakkı devletindir. İşveren ‘maliyetlerimiz arttı’ gerekçesiyle üretimi durduruyorsa devletin harekete geçmesi, ‘yapamazsın’ demesi lazım. Yapılması gereken bu durumdaki şirketlerle yapılan sözleşmelerin derhal iptal edilmesi ve devletin madenlere el koymasıdır. Ancak hükümet bunu yapamaz. Çünkü gayri resmi havuzlarına para aktaran işverenlerle iyi geçinmek zorunda. Şimdi Torba Yasa ile işçiler için yapılan iyileştirmeleri bertaraf edebilmek için kriz yaratıp o krizi de işverenler lehine fırsata çevirmeye yönelik bir danışıklı dövüşle karşı karşıyayız.

***

Her şey ölüm korkusunun önüne geçti
Eyüp Alabaş (Genel Maden-İş Genel Başkanı): İnsanların en büyük korkusu, işini kaybetme korkusu. Bu ölüm korkusunun da önüne geçmiş durumda. Tam da insanca yaşayabileceği bir ücret alma umudu doğmuşken. Bu anlamda emekçiyi her zaman emekçi gibi düşünmeli, emekten yana tavır koymalı.

Kaynak: Birgün Gazetesi

http://www.birgun.net/news/view/zonguldakta-neler-oluyor/5751