4857 SAYILI İŞ KANUNU'NDA DOĞUM VE

DOĞUM SONRASI İZİNLERDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

BÖLÜM  1

Çalışma yaşamında kadınların analık haklarına ilişkin düzenlemelerden yararlanabilmesi çoğunlukla işyerinde toplu sözleşmeli sendikal hakların varlığına, kamu veya özel sektör oluşuna, bazen de işverenin insafına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Güvencesiz, kayıtdışı çalışmanın yaygın olduğu  işkollarında, kadınlar bırakın analık izni kullanmayı, hamile olduğunu işverene bildirdiği anda işten çıkarılmakla karşı karşıya kalıyor. Yasal hakların bilinmesi, mücadele edebilmek için ilk koşullardan birisi. Petrol-İş Sendikası Toplusözleşme Servisi uzmanlarından Avukat Serpil Aksakal, son dönemlerde yapılan değişikliklerle birlikte analık haklarına dair yasal düzenlemeleri ayrıntısıyla ele alan bir yazı dizisi kaleme aldı.

Av. Serpil Aksakal, Petrol-İş Sendikası Toplusözleşme Uzmanı

10 Şubat 2016 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 6663 sayılı "Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" 4857 sayılı İş Kanunu'na yeni düzenlemeler getirmiştir.

Düzenlemelerin ilki doğuma ilişkin ücretsiz izin halinde değişiklik yaparken, bir diğerinde doğum sonrası kadın işçiye bazı koşullara bağlı olmak kaydı ile belli bir süre kısmi süreli çalışma hakkı tanınmıştır.

4857 Sayılı İş Kanunu'nda yer alan doğum öncesi ve sonrası ücretli analık izni süreleri, analık izninin sona ermesinden sonra kadın işçiye tanınan 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı ile çocuk bir yaşına gelene kadar verilen günlük 1,5 saatlik süt iznine ilişkin düzenlemeler aynı şekilde devam etmektedir.

Bu bölümde Analık izninin koca tarafından kullanılması ve evlat edinen ebeveyn tarafından kullanılmasına ilişkin düzenlemeler incelenecektir.

4857 Sayılı İş Kanunu 74. Maddeye Eklenen Analık İznini Kocanın Kullanması Düzenlemesi

Analık izninin, doğum yapan kadın işçi tarafından kullanılması esastır. Bu düzenlemeye göre analık halinde izin kullanılması şimdiye kadar doğum yapan kadın işçiye tanınmıştır. Ancak 6663 sayılı Kanun, analık izni hakkını genişletmiş ve babanın ve evlat edinen ebeveynlerin de analık izni kullanmasına imkân vermiştir.

4857 sayılı İş Kanunu'na getirilen yeni düzenlemeye göre kadın işçi doğum sırasında veya doğum sonrasında yaşamını yitirirse, doğum sonrası kullanılmayan süreler babaya kullandırılacaktır. Ancak bu düzenlemeden yararlanacak olan işçilerin bazı hususlara dikkat etmesi gerekmektedir.

Dikkat edilmesi gereken ilk husus, yaşamını yitiren annenin işçi olma zorunluluğudur. Çünkü doğum sonrası analık izni hakkı ancak sigortalı kadın işçilere verilen bir haktır. Bir diğer ifade ile erkek işçinin yaşamını kaybeden eşi sigortalı bir işçi değilse bu haktan yararlanamaz.

Bir diğer husus, erkek işçinin bu haktan yararlanması eşinin doğum sırasında ölmüş olmasına bağlı olmadığıdır. Kadın işçi doğum sonrası oluşacak rahatsızlıklar sebebi ile yaşamını yitirirse de erkek işçi bu haktan yararlanabilir.

Bu hakkı kullanmak isteyen erkek işçinin dikkat etmesi gereken en önemli husus ise düzenlemenin herhangi bir gelir taahhüdü vermemiş olmasıdır. Kadın işçi analık izni süresince Sosyal Güvenlik Kurumu'ndan (SGK) geçici iş göremezlik ödeneği almaktadır. Ancak kadın işçinin ölmesi halinde analık iznini kullanacak kocasına geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecektir. Çünkü geçici iş göremezlik ödeneğini düzenleyen 5510 sayılı Kanunun 18. Maddesinde bu yönde herhangi bir düzenleme yoktur.

Erkek işçiye işveren, eşinin ölümünden dolayı 3 gün ücretli mazeret izni verecek ancak daha sonrasında erkek işçi analık iznini kullanmak isterse bunun için işveren ve SGK'dan herhangi bir ödeme alamayacaktır.

Analık İznini Evlat Edinen Ebeveynin Kullanması

Evli bir çift üç yaşını doldurmamış bir çocuk evlat edinirse eşlerden birine çocuğu fiilen teslim aldıkları tarihten itibaren sekiz hafta analık hali izni verilecektir. Aynı şekilde bekâr bir işçi üç yaşından küçük bir çocuğu evlat edinirse de kendisine çocuğu fiilen teslim aldığı tarihten itibaren sekiz hafta analık hali izni verilecektir. Ancak evlat edinen kişilere verilecek analık izni süresince herhangi bir gelir güvencesi bulunmamaktadır. Yani 8 haftalık analık izni süresince işveren işçiye ücret ödemeyeceği gibi adına SGK primi de yatırmayacaktır. Bunun yanı sıra SGK evlat edinme sebebi ile 8 haftalık analık izni kullanan işçiye geçici iş göremezlik ödeneği de ödemeyecektir.

Doğum Sonrası Ücretsiz İzin Hakkı

Kadın işçiler analık izninin bitiminden sonra istekleri halinde 6 aylık ücretsiz izin hakkına sahiptir. Yasada yer alan bu düzenleme aynen geçerliliğini korumaktadır.