KARANLIK TALİPLERİ VE USULSÜZ İHALESİ İLE TÜPRAŞ ÖZELLEŞTİRMESİ

Tüpraş’ın özelleştirilmesi, ihale süreci ve alıcı şirketin yapısı, ilişkileri kamuoyunun özenle cevap araması gereken pek çok soruyu içermektedir.

 

Tüpraş’ta örgütlü olan sendikamızın, bilimsel verilere ve somut belgelere dayanarak hazırladığı bu çalışma;

 

Türkiye’nin dev kuruluşu Tüpraş’ın, pazarlık konusu bile edilmeden ve her aşaması usulsüz işlemleri içeren bir ihale süreci ile karanlık bir şirkete nasıl devredilmek istendiğini ortaya koymaktadır.

 

1.TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU TÜPRAŞ

 

Türkiye’de rafineri faaliyetleri toplam 32 milyon ton/yıl ham petrol kapasitesine sahip

5 rafineri tarafından yürütülmektedir.

 

-         Bunun 27.6 milyon ton’luk kısmı mülkiyeti kamuya ait olan Tüpraş’a aittir.( % 86’sı)

 

Tüpraş İzmit, İzmir Kırıkkale ve Batman rafinerilerinde, ham petrolü en iyi değerlendiren bir rafinaj teknolojisi uygulayarak en yüksek üretimi gerçekleştirmektedir.

 

-         Brüt ham petrol depolama kapasitesi, 2.1 milyon m³ ve 2.6 milyon m³ petrol ürünleri depolama kapasitesiyle toplam depolama kapasitesinin % 50.2’sine sahiptir.

-         Türk Silahlı Kuvvetlerinin 700-800 bin ton akaryakıt ihtiyacını karşılamaktadır.

-         153 bin ton/yıl kapasiteli ve Türkiye’nin tek lastik hammaddesini üreten Körfez petrokimya tesisine,

-         İMKB’den de daha kârlı, deniz tankerleri ile ham petrol ve petrol ürünler, taşımacılığı şirketi olan DİTAŞ’ın % 80’ine sahiptir.  

-         Rafinerilerini modernize etmek ve AB çevre standartlarına uygun üretim yapmak amacıyla “Yatırım Master Planı” kapsamındaki 2 milyar dolarlık yatırımının,            1.3 milyar dolar tutarındaki bölümünü tamamlamıştır.

 

Geriye kalan  700 milyon dolarlık kısmi ise devam etmektedir.

 

Güçlü bir nakit pozisyonuna sahip olan Tüpraş, gerek yatırımlarının, gerekse personel giderlerinin finansmanında, devlet hazinesinden kaynak kullanmamaktadır.

 

 

Türkiye, Avrupa’nın en hızlı büyüyen petrol piyasalarından birisidir.

 

Talep, 2010 yılında 35.4 milyon tona, 2020 yılında 43.7 milyon tona ulaşacaktır.  

 

Tüpraş’ta tamamlanan ve planlanan yatırımlar, ham petrol işleme kapasitesi artışına yönelik olmadığından mevcut rafinaj kapasitesiyle, artan bu talebin karşılanması mümkün değildir.

 

Bu bakımdan 2005 yılında AB standartlarında  üretim yapacak, dönüşüm ünitelerine sahip, çevreyi kirletmeyecek modern, 10 milyon ton/yıl ham petrol kapasiteli bir rafineriye ihtiyaç bulunmaktadır. Yaklaşık 3 milyar dolar tutarında bir yatırım  gerektiren bu rafineri, en az 1000 kişilik istihdam yaratacaktır.

 

Oysa Tüpraş’a talip olan firmanın, gerek sermaye birikimi, rafinaj faaliyetlerindeki deneyimi, doğrudan yeni yatırımları  gerçekleştirmeye yeterli olmadığı bilinmektedir.

 

Bu durumda Tüpraş giderek güçsüzleşecek ve ithalata bağımlılığımız artacaktır.

 

-         Tüpraş’ta 1325'i kapsam dışı( % 28.1), 3391’i kapsam içi( % 71.9) olmak üzere toplam 4716 personel çalışmaktadır.

 

Kapsam dışı personelin % 67’si teknik, % 33’ü idari personeldir.

 

Sendika üyesi olan 3391 kapsam içi personelin, % 88’i teknik okul, lise-ortaokul, % 12’si ise ilkokul mezunudur.

 

Tüpraş nitelikli, birikimli, yetişmiş işgücünün başardığı uluslararası  kalitedeki üretimi ile AB ile rekabet gücüne sahiptir.

 

Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşu listesinin birinci sırasında yer alan Tüpraş, Ortadoğu ve Orta Avrupa’nın en büyük, Avrupa’nın 7.büyük rafineri şirketidir.

 

 

Rafinaj Kapasitesi Açısından Konumu

Çizelge-1

 

RAFİNAJ KAPASİTESİ (milyon ton/yıl)	ŞİRKETLER
	Tüpraş	Cepsa	Erg	OMV	PKN	Hellenic	MOL	Uni Petrol
	27.6	19.50	15.3	14.0	12.6	12.0	11.6	8.3

Kaynak:Oil-Gas Journal, Special Report

 

Tüpraş, 27.6 milyon ton/yıl ham petrol kapasitesi ile birinci sırada yer almaktadır.

 

Tatneft’in satın almak istediği, piyasa değeri 300 milyon dolar dolayında olduğu söylenen Çekoslovakya rafineri şirketi Unipetrol’ün kapasitesi, Tüpraş’ın kapasitesinin üçte birinden daha da düşük düzeydedir.

 

 

                        Kapasite Kullanımlarına Göre Durum

 Çizelge-2

 

K.K.O (%)	ŞİRKETLER
	Hellenic	OMV	PKN	Tüpraş	Lukoil	MOL	Yukos
	97	94	89	87	66	63	48

Kaynak:Oil-Gas Journal, Special Report

 

Kapasite Kullanım Oranı(K.K.O.) açısından bölgemizdeki rafineri şirketleri arasında Tüpraş, 4.sırada yer alırken, Rusya’nın Tatneft’ten çok ön sıralarda yer alan, en büyük petrol şirketleri, Lukoil ve Yukos’un K.K.O., Orta Avrupa petrol şirketleri ve Tüpraş’ın oldukça gerisindedir.

 

Yıllık cirosu ve piyasa değeri bakımından 5 milyar doların üzerinde olan dünyanın en mükemmel büyük şirketleri olarak nitelendirilen 500 şirket listesinin içine girebilen(480.olarak) Tüpraş’ın, rafineri faaliyetleri ve ekonomik olarak son derece güçsüz durumdaki bir şirkete “satılarak” neden elden çıkarılmak istendiğinin hiçbir açıklaması bulunmamaktadır.

 

% 87 K.K.O. gerçekleştiren Tüpraş, 2003 yılında;

 

-23.95 milyon ton petrol ürünü satışı,

-13.5 milyar dolar ciro,

-1.7 milyar dolar yatırım harcaması,

-460 milyon dolar brüt kâr,

-320 milyon dolar net kâr,

-4.8 milyar dolar ithalat,

-En çok ihracat yapan 10 şirket arasında yer alarak, 855 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirmiştir.

-Hazineye 7.7 milyar dolar vergi ödemesi yapmıştır.

 

Türkiye’nin yıllık vergi gelirinin % 20’sini tek başına karşılayan Tüpraş’ın, Tatneft’in paravan şirketi ve kara-para aklayıcısı konumundaki bir şirkete devredilmesi, ancak Tüpraş’ın yok edilmesine hizmet edecektir.

 

2.EFREMOV KAUTSCHUK  GMBH  

  Kuruluş Hikayesi

 

1)      Efremov Synthetic Rubber Enterprise(Efremov, Rusya Federasyonu),

 

*Rusya Federasyonu’nun bir polimer üreticisi şirketidir.

1992 yılında Almanya merkezli Metallgesellschaft şirketinin, iflas etmesi sonucunda bu şirketin yan kuruluşu olan Frankfurt merkezli  Kautschuk Ltd birleşerek Efremov Kautschuk(neu Asbach Almanya) adı altında 1992 yılında yeniden yapılanmıştır.

*Tataristan merkezli TATNEFT,

 

2000 yılında Efremov Synthetic Rubber Enterprise’i satın aldı.

 

*Tatneft’in bir kuruluşu haline gelen Efremov Synthetic Enterprise, 2001 yılında Efremov Kautschut Ltd’nin % 51 hissesini ele geçirdi.

 

Böylece Efremov Kautschuk Ltd, Tatneft’e ait Efremov Synthetic Rubber Enterprise’nin ürettiği polimerlerin dünya dağıtım şirketi haline geldi.

 

*Moskov Times, Rus İnvest, Ukraine New, Pravda gibi Rus ve Ukrayna basınına göre; “Tatneft Off-shore” olarak da adlandırılan, vergi cenneti Virgin adalarında kurulmuş ve adresi bir posta kutusu olan  Renix Finans Corp şirketi, Efremov Kautschuk Ltd’nin geri kalan % 49 hissesinin sahibidir.

 

Efremow Kautschuk  Gmbh Yapısı

 

24.05.2002 tarihli Senet Kütük No:11/202 şirket genel kurulu tutanağına göre şirketin yapısı ve sermaye durumu:

 

1. Şirketin ana sermayesi 105.000 euro

2. Ortaklar ve Sermaye dağılımı;

 

• Efremov Synhetic Rubber Enterprise(Efremov Tula Bölgesi, Rusya Federasyonu)

53.350 euoro’luk bir sermaye ile % 51 paya, Renix Finans Corp(Virgin İslands), 

51.650 euro’luk  sermaye ile % 49 paya sahiptir.

 

3.Şirketin merkezi, Neu Anspach’dır.

 

4.Faaliyet Alanları;

Kendi hesabına ya da başkasının adına

• Kimyasal ürünlerin ve hammaddelerin ya da başka malların alımı, satımı, ticareti

• Rus ihraç mallarının pazarlanması ve Rusya’ya ithalatın yürütülmesi

 

Şirket asıl olarak ya da acenta özelliğiyle(Tatnef’in acentası      olduğu gibi) ortaya çıkabilir.

 

Taşıma ve deniz yoluyla faaliyetleri;

 

• Sigorta yapılması,

• Finansman,

• Paketleme,

• Depolama işlemleri,

• Takas ve karşı işlem hizmetlerini sunar.

 

Şirket, şubeler açabilir, belirtilen faaliyet alanlarına giren konularda yerli ve yabancı şirketlere ortak olabilir(bunların içinde ham petrol üretimi ve rafineri faaliyetleri bulunmamaktadır.)

 

Limited Şirketler Yasası’nın 54.Maddesi 1.paragrafı 2.cümlesi gereğince 11.06.2002 tarihinde (2002 yılı senet, Kütük no:14) imzalanan şirket sözleşmesi 06.13.2002 tarihinde tasdik edilmiştir.

 

EFREMOV GMBH’IN TEDARİKÇİSİ OLAN TATNEFT

 

Tatneft, Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Özerk Cumhuriyeti’nin petrol şirketidir.

 

Şirketin hisse dağılımı;

 

% 42.96’sı Rus yatırımcılara

% 31.31’i Tataristan Mal ve Mülk İlişkileri Bakanlığı’na

% 17.99’u yabancı yatırımcılara

% 7.74’ü şirket çalışanlarına aittir.

 

• petrol rezervi 6 milyar varil

• 57 petrol sahasından günlük 500 bin varil petrol üretimi yapılmaktadır.

• Yaygın petrol dağıtım istasyonlarına sahip

• Rusya’nın 6.büyük ve New York borsasında yeralan tek petrol şirketidir.

 

Tüpraş ham petrolünün bir kısmını Tatneft’ten sağlamaktadır.

 

• Ukrayna petrol taşımacılığı(ukrtransnafta) ve rafineri şirketlerinde büyük hisseleri bulunmaktadır.

 

Bu nedenle Efremov Kautschuk Ltd Şirketi’nin, % 49 payına sahip olan ve Virgin adalarında Posta kutusundan ibaret olan off-shore şirketi Renix Finans Corp şirketine;

 

Ukrtransnafta’nın iki hissedarı olan ve yine adresleri, ortakları belli olmayan Rus firmaları Am Ruz Trading(İsviçre) ve Seagroup İnternational Inc(ABD) ellerinde bulunan hisseleri devrettirmektedir.

 

• Tatneft, son zamanlarda uluslararası denetim kuruluşlarının verdiği kötü raporlar nedeniyle New York borsasından atılmama mücadelesi vermektedir.

• Bank Zenit ve Commercial Bank Devon-Credit adlı iki bankası bulunan Tatneft’in dış bankalara 1.3 milyar dolar kredi borcu bulunmaktadır. Bu miktar Tüpraş’a verilen teklif tutarı kadardır.

 

Yıllardır inşaatını bitiremediği Nizhnekamskiy(Rusya Federasyonu’na ait) rafinerisi için aldığı bu krediler bu rafinerilerin tamamlanmasına yetmemektedir.

 

Bu bankalarla yaptığı kredi anlaşmalarına göre kendi şirketlerine ve üçüncü şahıslara borç ve garanti adı altında para transfer edememektedir.

 

Kısaca, kendi adına Tüpraş ihalesine sokup, ihaleyi kazandırdığı Efremov Kautschuk Ltd’e de kredi veya nakit transferi yapabilmesi mümkün değildir.

 

Tatneft’in,   Tüpraş ihalesindeki miktarı karşılama gücünün olmadığını ve Tüpraş’ın rafineri kapasitesinin bile Tatneft’in ihracat hacminin çok üzerinde olduğunu bilen finans değerlendirme kuruluşu Fitch, ihaleden hemen sonra Tatneft’in kredi notunu düşürdüğü gibi Tüpraş’ınkini de güçsüz, Tatneft’in karanlık yan kuruluşuna satılması nedeniyle düşürmüştür.

 

3.İHALENİN HER AŞAMASINDA HATALI İŞEM YAPILARAK SUÇ İŞLENMİŞTİR

 

-         OİB, ihaleye teklif veren şirketleri ve teklif miktarlarını belirlenen zamanda açıklamayarak, 4046 sayılı Özelleştirme Yasası’nın “Açıklık/Aleniyet” ilkesine aykırı davranmıştır.

 

Sendikamızın, OİB yetkilileri hakkında Cumhuriyet Savcılığı’na yaptığı suç duyurusundan sonra, kamuoyunun baskısıyla teklif veren iki şirketin sadece isimleri açıklanmıştır. Ancak teklif miktarlarının gizlenmesine devam edilmiştir.

 

-         İhalenin sonuçlandırılmasından 24 saat önce teklif veren, firmadan birisi olan Efremov Kautschuk ile % 50 ortaklığa sokulan! Zorlu Holding’in girmesiyle, ihale şartnamesinin 8.maddesinin (b) bendi ihlal edilmiştir.

 

Buna göre; ortak girişim grubuna katılım ve ayrılma ancak ÖİB’nin onayı ile olabilir ve teklif sahibi  şirkette asıl teklif sahibi olan şirketin(Efremov’un) payı % 51’den az olamaz. Zorlu Grubu’nun payı, ancak % 49, yani azınlık düzeyindedir. Oysa, ihale eşit paya sahip henüz kurulmamış bir şirkete verilmiş gibi açıklanarak kamuoyu yanıltılmıştır.

 

- İhale şartnamesinde, ihale yöntemi, kapalı zarf içinde teklif almak ve  görüşmeler yapmak suretiyle pazarlık usulü olarak belirlenmiştir.

 

4046 sayılı Yasa’nın 18.maddesinde kamu hisselerinin blok satışına dair ihalelerde pazarlık usulünün uygulanacağı açıkça belirtilmiştir.

 

Yine bu düzenlemelere göre gerekli hallerde “açık arttırma” ile ihalenin sonuçlandırılması esas iken, bu ihalede kapalı zarflar açılmış, sadece 1 milyar 302 milyon dolar teklif veren Efremov Kautschuk Gmbh’nin teklifi açıklanarak ihale, 15 dakika da sonuçlandırılmıştır.

 

İhaleye 1 milyar 216 milyon dolar teklif veren Anadolu Girişim Grubu’nun teklifi açıklanmamıştır.

 

Açık artırma ile teklifin yükseltilmesi göz ardı edilerek kamu yararı, kamu mülkiyetinin korunması gözetilmemiş ve teklif düşük tutularak kamu zarara uğratılmıştır.

 

-         Komisyon, şimdiye kadar ki uygulamaların tersine hiç vakit kaybetmeden hızla ihale sonucuna ilişkin dosyayı Rekabet Kurumu’na izin için sunmuştur.

 

-         Ancak OİB, dosya ile sadece Zorlu-Efremov Grubuna ait bilgi ve belgeleri göndererek hatalı/eksik işlem yapmıştır.

 

Oysa Rekabet Kurulu’nun, 12 Eylül 1998 tarih ve 1998/4 no’lu “Özelleştirme  yolu ile devralmalarda izin başvurularında takip edilecek usul” e ilişkin Tebliği’nin 6.maddesinde “ÖİB, ihale için teklif veren tüm teşebbüs ya da teşebbüs birliklerine ilişkin kendisine ulaşan bilgi ve belgeleri ihalenin sonuçlanmasını beklemeksizin Rekabet Kurumu’na iletir” denilmektedir.

 

ÖİB, teklif veren ikinci grubun dosyasını Rekabet Kurumu’na göndermeyerek, Rekabet Kurumu ise kendi Kurulu’nun tebliğinin, açık hükmüne rağmen ikinci dosyayı incelemeden sadece tek bir firma ile görüş bildirerek idari işlem hataları yapmışlardır.

 

Belirtildiği gibi ihale sürecinin başından itibaren her aşamada hatalı işlemler yapılmasıyla ihale sakatlanmıştır.

 

Özetle;

 

Özelleştirme işlemlerinin arkasındaki usulsüzlük  ve yolsuzluklara ilişkin gelişmeler, son derece keyfi ve sorumsuzca yürütülen bu uygulama ile açıkça ortaya çıkmıştır.