Yenilikçi çok yönlü bir kadın sanatçı:

Varvara Stepanova

Sanatın dünyayı dönüştürücülüğüne inanan, yaratıcı ve çok yönlü bir kadın sanatçı olan Varvara Stepanova, Rus devriminden sonra sanayi üretimine yöneldi, tekstil fabrikalarında çalışarak kumaş tasarımları yaptı. Bu süreçte kadınlar için özgür ve basit elbise tasarımlarına da imza attı.

Cemile Bulut

4 Kasım 1894 yılında Litvanya'nın Kaunas yöresinde dünyaya geldi. Köylü kökenden gelen Varvara, Odessa'da Kazan Sanat Okulu'nda öğrenim gördü. Eşi ve çalışma arkadaşı Aleksander Rodçenko ile de 1914 yılında orada tanıştı.

Aynı yıl okulu bitirmeden Moskova'ya döndü. Terzilik, muhasebecilik gibi mesleklerde çalıştıktan sonra öğretmenliğe başladı. 1916 yılında Rudçenko ile evlendi ve 1925 yılında bir kız çocuğu dünyaya getirdi.

Varvara eşi ve çalışma arkadaşı Rudçenko ile 1917 Devrimi'nden önceki yıllarda, Rus yenilikçi sanatında öncüler arasında yer aldılar. Rusya'da 1915 dolayında başlayan yeni soyut sanat, kübizmin, İtalyan fütürizminin ve geleneksel köylü sanatının etkilerini taşıyordu.

Stepanova Paris'te özel bir sanat akademisinde kübist ressam Jean Metzinger'in eğitiminden de geçmişti.

Varvara Stepanova, farklı ve çok yönlü bir kadın sanatçıydı. Yaşamı resim sanatının yanı sıra birçok sanat alanıyla, şiirle ve felsefeyle de içiçe olmuştur. Resim sanatının yanı sıra grafik sanatı, sahne tasarımı ve tekstil-giysi tasarımıyla da uğraştı.

1919 yılında 5. ve 10. devlet sergilerine işleriyle katıldı. 1920 yılında, ressamlar arasında bir ayrışma oldu. Ressam ve sanat kuramcısı Kasimir Maleviç'in başını çektiği grup sanatın tinsel (manevi) bir etkinlik olduğu anlayışıyla resim yapmaya başladılar. Tasarımcı ve sanat kuramcısı Aleksey Gan'ın öncülük yaptığı öbür grup ise toplumun devrimci dönüşümü için sanat çalışması yapmak gerektiğine inanmaktaydı. Rodçenko ve Stepanovo Aleksey Gan'ın başını çektiği grup içinde yer aldılar.

1921 yılında Rodçenko ve Stepanova, Aleksey Gan ile birlikte, ilk Konstrüktivist Çalışma Grubu'nu kurdu. Bu çalışma grubu güzel sanatlar karşısında grafik tasarımından, fotoğraftan, afişten ve politik propagandadan yana tavır koymaktaydı. 1921'de Moskova'da 5x5=25 adlı bir sergi düzenlenir. Bu sergi için yazdığı metinde Stepanova şu açıklamayı yapıyordu:

“Kompozisyon sanatçının düşünsel yaklaşımıdır. Teknik ve sanayi, sanatı aktif bir süreç olarak konstrüksiyon (inşa) sorunuyla karşı karşıya bıraktı. Bu bir yansıtma süreci değildir. Bağımsız bir varlık olarak yapıtın 'kutsallığı' ortadan kalkar. Bir zamanlar sanat hazinesi olan müze şimdi bir arşive dönüşür.”

O dönemde yenilikçi sanatçılar çalışmalarının yöneldiği doğrultuyu tanımlamak için “Konstrüktivist” terimini kullanıyorlardı. Sa-
natçıların yeni sanatsal ve toplumsal fikirleri iletebildikleri alanlardan biri de tiyatroydu. Stepanova döneminin birçok yenilikçi sanatçısı gibi sahne tasarımları da yapmıştı.

Özgür giyim tasarımı

1921'de Stepanova hemen hemen tümüyle üretim alanına yöneldi. Bu alanda üreteceği tasarımların kurulmakta olan yeni toplumun gelişmesine önemli bir katkıda bulunacağını düşünüyordu. Yenilikçi anlayışla giysi tasarımı, geçmişin baskıcı, seçkinci estetiğinin yıkılmasını temsil ediyor, onun yerine geliştirilmek istenen yararcı işlevsellik ve üretim anlayışını yansıtıyordu. Toplumsal cinsiyet ve sınıf farklılıkları işlevsel, geometrik giysi anlayışına zemin hazırlıyordu. Bu anlayış uyarınca Stepanova tasarımlarında bedenin daha özgür hareket etmesini sağlamayı amaçlıyor, giysinin dekoratif özelliklerinden çok işlevsel özelliklerine önem veriyordu. Giysiye hareket halindeyken bakılması gerektiğine inanıyordu. Estetik uğruna bedensel özgürlüğü gözden çıkardığına inandığı aristokratik giyim anlayışının aksine, Stepanova belli alanlar ve çalışma ortamları için giysi tasarımı yapıyordu. Ayrıca, basit tasarımlarla ve kumaşın ekonomik kullanımıyla giysi üretiminde kestirme yöntemler geliştirmeye çalışıyordu.

Stepanova sanayi üretimiyle uğraşma özlemini sonunda gerçekleştirdi. Dönemin bir diğer öncü sanatçısı Lyubov Popova'yla birlikte, Moskova yakınlarındaki ilk Devlet Tekstil Fabrikası Tsindel'de tasarımcı olarak çalışmaya başladı. 1924 yılında ise Yüksek Teknik Sanat Atölyeleri'nde öğretmenliğe baş-
ladı. Bir yandan da kitap tasarımları yapıyor ve öncü sanatçı çevrenin yayın organı LEF dergisine katkıda bulunuyordu.

Stepanova tekstil fabrikasında bir yıldan biraz fazla çalıştı, ama 1924'te 150'den fazla kumaş tasarımı yaptı. Yeni kumaş türleri geliştirmek istemesine rağmen, o zamanki teknoloji buna elvermiyordu. Kendi sanatsal tercihi nedeniyle, renk paletini bir ya da iki renk boyayla sınırlı tutuyordu. Stepanova sadece üçgenler, kareler ve çizgiler kullanmasına rağmen, dinamik, çok boyutlu bir tasarım yaratmak için bu geometrik formları üst üste bindiriyordu.

Sanatçı 20 Mayıs 1958 yılında Moskova'da yaşama gözlerini yumdu. ■

Sanatta Konstrüktivizm (Yapımcılık) - Yapım: Konstrüksiyon: Yapımcı (Konstrüktivist) sanatçılar bir resim ya da heykel oluşturmak yerine, mekan içinde bir yapım (konstrüksiyon) oluşturmayı amaçlarlar. Resimde daha çok geometrik formlar arasındaki ilişkiyi araştıran Yapımcılık (Konstrüktivizm), heykelde kütle ile boşluk arasındaki alanlarla estetik bir etki yaratmak ister.
 

(Kaynak: Petrol-İş Kadın Dergisi, Sayı 51, Haziran 2015)