"Türkiye’nin İlkleri Başaran Kadınları" köşemizde, bu sayıdan itibaren farklı alanlarda, alanının ilki olmayı başaran kadınları misafir edeceğiz. Bu sayıda, Türkiye’nin ilk kadın pilotu olan, ancak hakkında pek bilgi sahibi olmadığımız Bedriye Tahir Gökmen’den söz edeceğiz.

Türkiye’nin ilk kadın pilotu dendiğinde çoğumuzun aklına Sabiha Gökçen gelir. Ancak son dönemlerde yapılan araştırmalar, Sabiha Gökçen'in ilk kadın savaş pilotu olduğunu, ilk kadın pilotun ise Bedriye Tahir Gökmen olduğunu gösteriyor.

Meslektaşı Sabiha Gökçen kadar şanslı olmayan Bedriye Tahir, Türkiye’nin ilk uçak tasarımcısı ve üreticisi Vecihi Hürkuş’un açtığı Vecihi Sivil Tayyare Mektebi’nin 12 erkek öğrencisi arasında yer alan iki kadından biridir. Diğer kadın öğrenci, Vecihi Hürkuş’un yeğeni Eribe’dir ve uçuşlardan birinde paraşütünün açılmaması sonucu hayatını kaybeder. Eribe, ilk kadın havacılık şehididir.

Bedriye Tahir, 1932 yılında başladığı eğitimini 1933 yılında tamamlayarak brövesini almaya hak kazanır. Eğitimin sonunda, uçağı tek başına uçurmayı başaran altı öğrenciden biridir.

Bedriye Tahir pilotluk kursuna katılmak istediğinde ilk olarak Vecihi Hürkuş’un "Nerede yaşıyorsun?", "Evli misin?", "Evliysen kocanın rızası var mı?", "Okuyor musun, çalışıyor musun?" sorularıyla karşı karşıya kalır. Kurs ücretinin 1000 lira olduğu ve ödeyip ödeyemeceği sorulur. Bedriye Tahir, yaşlı annesine baktığını, onunla birlikte yaşadığını, memur olarak çalıştığı için maaşını aldıkça kurs ücretini taksit taksit ödeyebileceğini söyler.

30’lu yaşlarında olan Bedriye’nin bu isteğine ilk başta sıcak bakılmaz. Ancak sonradan öğrencilerin ve idarecilerin ortak kararıyla kursa kabul edilir.

Başta sadece heves olarak görülen havacılık merakı, Bedriye’de bir süre sonra tutkuya dönüşür. Sabahları erkenden kalkar, beş buçukta kursa gider, kurstan sonra 8.30’ta işteki mesaisine başlar.

Memurlukla kursiyerliği bir arada yürütmeye çalışan Bedriye’ye ikisini birlikte yürütemeyeceği ve birisini bırakması gerektiği söylenir. Bir dönem, maaşından kesinti yapmakla tehdit eder müdürü. Durumu hocasına anlatınca, Vecihi Hürkuş hatırı sayılır kişiler aracılığıyla kesinti yapılmasının önüne geçer.

1934 yılında Vecihi Hürkuş, eğitimini tamamlayan ve yalnız uçuşlarını yapan öğrencilerin brövelerini onaylaması için Hava Kuvvetleri Müsteşarlığı’ndan heyet gönderilmesini ister. Heyet sınav yapacak ve brövelerini takacaktır. Ancak talihsizlik sonucu, heyetin geldiği gün uçak arızalandığı için sadece yazılı sınav yapılabilir. Bedriye, yazılı sınavı geçtiği halde, heyet onu uçarken görmediği için sınav ertelenir. Ancak pilotluk diplomasını verecek olan heyet bir daha gelmez.

Vecihi Hürkuş’un uçuş okulu, maddi imkânsızlıklar nedeniyle bir süre sonra kapanır. Aynı kaynaklara göre Bedriye Tahir bir süre sonra işinden de olur. Ekonomik zorluklar nedeniyle tayyareciliği bırakmak zorunda kalır.

Vecihi Hürkuş tarafından 1948 yılında çıkartılan KANATLILAR dergisinin 3. sayısında, "Türk kızlarında havacılık sevgisi ve başarı hasleti" başlığı altında "Biz yalnız, kızlarımız arasında ilk kız tayyarecimiz Bedriye Gökmen Bacı’yı tarihe bir saygı olarak ele alıyoruz ve onun hakkında sayın İffet Halim’in 1933 yılında Havacılık ve Spor Dergisi’nde kaleme aldığı güzel bir yazısı ile sahifelerimizi tezyin ediyoruz." tanıtım yazısıyla paylaştığı yazıda Bedriye Tahir’in 1933 senesinde kendi ağzından pilotluğu seçmesinin nedeni ve uçma sevgisi hakkında söylediklerine yer veriliyor.

İffet Halim, Vecihi Hürkuş’a bir mektup yazarak mektebinde yetiştirdiği ilk kadın pilotun duygularını sorar, Vecihi Hürkuş ise cevap olarak Bedriye Tahir’in kendi yazdığı mektubu gönderir. Mektubunda Bedriye Tahir duygularını şöyle ifade eder:

"... Çocukluğumdan beri kuşların uçuşlarını, kanat çırpıntılarını, dönüşlerini büyük bir dikkatle seyreder ve bundan zevk alırdım. Tayyareleri seyrederken tatlı bir heyecan duyar ve bu insanlar ne mesut, ben de böyle uçsam diye düşünürdüm. ... Gazetelerde tayyareciliğe ait en küçük bir yazıyı bile kaçırmazdım. Bütün emelim bir kerecik olsun tayyareye binmekti. ... Tayyarecilikteki ülküm, iyi bir tayyareci olmak, Türk kadınlığının bu sahada da diğer milletlerden geri kalmayacağını göstermek ve memleketimde tayyareciliğin ihyası için çalışmaktır."

Cumhuriyet Gazetesi’nin 29 Temmuz 1933 tarihli sayısında "İlk tayyareci Türk kadını" başlığı altında, Bedriye Tahir'in 10 gün sonra (Ağustos 1933) diplomasını alacağını belirten haberde kendi sözlerine şu şekilde yer veriliyor: "Tayyareci Bedriye Hanım, mektepten çıktıktan sonra ne yapacağını ve bu mesleğe niçin atıldığı hakkında demiştir ki: "Tayyareciliğe merakım çok eskidir. Mektebe geçen sene girdim. İlk defa geçen sene Eylül’de uçtum. Sonraları talim uçuşlarına, tayyareyi kendim kullanmaya başlayınca tayyareciliğe olan alakam ve muhabbetim büsbütün arttı."

1933 ve 1934 yıllarında toplam 246 uçuş sayısıyla 19.14 saat uçuş yapan Bedriye Tahir’in eğitimden sonra ne yaptığıyla ilgili hiçbir kayda rastlayamıyoruz ne yazık ki.

Hakkında yazılanlar eğitime başladığı 1932 yılıyla mezun olduğu 1933 yılı arasını kapsıyor. Vecihi Hürkuş Tayyarecilik Vakfı Müzesi’nin açtığı bedriyegokmentahir başlıklı facebook sayfasında birkaç küçük bilgi yer alıyor, sayfanın kuruluş amacı, hakkında bilgisi olanlara ulaşarak Bedriye Tahir Gökmen’le ilgili bilgi toplamak. Tayyareci Bedriye’yle ilgili olarak bir de, uçuş okulunda kendisine takılan Gökmen Bacı lakabını 1934 yılında soyadı olarak benimsediğini öğreniyoruz. [Selgin Zırhlı Kaplan]

Hava Kuvvetleri Müzesi’nde fotoğrafının altında şu ibare yer alıyor:

"İLK TÜRK BAYAN PİLOT BEDRİYE TAHİR GÖKMEN

1932 yılında Vecihi Uçuş Okulu’na girerek eğitim alan Bedriye Tahir Gökmen 1934 yılında mezun oldu. Lisans kontrolü, eğitim verilen uçak kırım geçirdiği için yapılamadı. Lisansını alamasa da kendisi ilk solo uçuş yapan bayan pilot olmuştur."

KAYNAKLAR: