Kadın emeği mücadelesinin dönüm noktalarından biri:

1909 New York Gömlek İşçileri Grevi ya da

20 BİNİN İSYANI

Kadın emeği tarihinde önemli yer tutan ve kadınların öncülük etmesi özelliğinden dolayı uluslararası kadınlar günü tarihçelerinde sık sık bahsedilen New York gömlek  işçileri grevi, yüzde sekseni kadınlardan oluşan 20 bin işçinin insanca çalışma koşulları, insana yaraşır iş ve ücret, işçi güvenliği önlemlerinin arttırılması ve kadınlara oy hakkı gibi temel taleplerle sokaklara döküldüğü grevdir. Grevin başlamasına vesile olan Triangle kadın gömleği fabrikası, 8 Mart tarihçesinde önemli yer tutan ve grevden iki yıl sonra gerçekleşen yangınla da gündeme gelen fabrikadır.

1880’lerde hazır giyim endüstrisi, büyük ölçüde teknolojik gelişmelere uğrar. Hızlı nüfus artışı ve kentleşmeyle birlikte satış mağazalarının artması, giyim sektörünün hazır giyime yönelmesine yol açar. 1889’da 39 bin işçi istihdam eden kadın giyimi sektörü, on yılda bu sayıyı ikiye katlar. New York’un sanayi merkezi olmasının bunda büyük rolü vardır. Mal ve hammadde ticaretinin merkezinde oluşu, büyük depolara sahip olması, ipek ve yün ithalatçılarının, düğme ve her çeşit giysi aksesuarı üreticilerinin burada konumlanması hazır giyim sektörünün hızlı gelişmesine olanak verir.

Hazır giyim sektörünün durumu

Yirminci yüzyılın başında, hazır giyim endüstrisi New York'un en çok işçi istihdam eden sektörüydü. 1908 ekonomik krizinden sonra ücretler epey düşmüş, kullanılan iğne-iplik, elektrik ve oturulan sandalyelerin ücreti işçilerden kesilmeye başlanmıştı. 65 saate varan haftalık çalışma süreleri bazen 75 saate çıkıyordu, haftalık ortalama ücret ise 5 Dolar'dı. Triangle fabrikası da diğer fabrikalar gibi kötü çalışma koşullarına sahipti; daha önce iki yangın tehlikesi atlatmıştı. İşçiler, bu koşullara karşı mücadele etmek için örgütlenmeye çalışıyordu.

Triangle fabrikasında sendikalaşma girişimi ve grev

Triangle fabrikasının sahipleri Max Blanck ve Isaac Harris sendika karşıtı tutumlarıyla tanınıyordu. 1909 sonbaharında 150 sendika (Uluslararası Kadın Giyimi İşçileri Sendikası ILGWU) sempatizanının işine son verilmişti. 1909 Eylül sonunda Triangle işçileri greve çıkmış, ancak işverenlerin baskısıyla polisler greve müdahale etmişti.

Grevcilerin tamamına yakını, sudan bahanelerle tutuklanmıştı. 5 hafta boyunca Triangle patronları, grevi kırmak için her yolu denemiş, para karşılığı çetelerle anlaşıp grevcilere saldırtmıştı.

Aynı zamanda işçileri sendikalaşmadan vazgeçirmek için "Triangle Çalışanları Yardımseverler Derneği"ni kurarak "Başka bir sendikayı destekleyenler işten çıkartılacaktır" tehdidini kullanmışlardı.

Uluslararası Kadın Giyimi İşçileri Sendikası'nın

grev çağrısı

22 Kasım 1909'da, Uluslararası Kadın Giyimi İşçelire Sendikası'na (ILGWU) bağlı Local 25 şubesi, genel grev çağrısı yapar. Cooper Union binasında, grevin sakıncaları üzerine yapılan uzun tartışmaları dinledikten sonra 19 yaşındaki Triangle işçisi Clara Lemlich, kalabalığın içinden sıyrılarak şöyle seslenir: "Ben de birkaç şey söylemek istiyorum. Anlatılanları yaşayanlardan biri olarak daha fazla susmaya sabrım yok. Hemen şu anda grev kararı alınması için oylama yapılmasını öneriyorum." Bu sözler ayakta alkışlanır ve o gün salondan grev kararı çıkar.

20 binin isyanı

25 Kasım 1909'da yaklaşık 40 bin işçiyi istihdam eden, New York ve civari, Philadelphia ve Baltimore'dan 600 gömlek fabrikasında çalışan, yüzde 80'i kadın, 20 bin gömlek işçisi greve çıkar. Temel talepleri, alt işveren (o dönemdeki taşeronluk) uygulamasına son verilmesi; 52 saatlik çalışma haftası; günlük ücretsiz fazla mesainin 2 saati aşmaması; ücretlerde yapılan malzeme ve elektrik kesintilerine son verilmesiydi. 4 Aralık 1909'da 1000 kadar grevci kadın, kendilerine yönelik kötü muamele ve şiddete dikkat çekmek amacıyla belediye binasına yürüdü.

Şubat 1910: Grev bitti

ABD tarihi belgelerinde "en büyük kadın grevi" olarak söz edilen grev, Şubat 1910'da sona erer. Çoğu talepleri kabul edilir. Grevden önce yüzlerce üyesi olan ILGWU'nun artık binlerce üyesi vardır. Sadece bir şirket sözleşme imzalamayı reddeder: Triangle Gömlek Fabrikası.

2 Şubat 1910'da Kadın Sendikalar Birliği, Politik Eşitlik Birliği, New York Liberal Kulübü ve Sosyalist Kadınlar Komitesi grevcilere yönelik kötü muameleyi proteste etmek ve tutuklu bulunan grevci kadınlara yardım toplamak, kefalet ve para cezalarını karşılamak; grev ödeneğine gelir elde etmek için Carnegie salonunda bir toplantı düzenler. Salon destekçilerle dolup taşmıştır. 300'ün üzerinde kadın destekçinin göğsünde, üzerinde "TUTUKLU" yazılı kağıttan şeritler takılıdır... Duvarlarda asılı dövizlerde "Grevci suçlu değildir" ve "Herkesin greve katılma hakkı vardır" sözleri yazılıdır.

Çalışan kadınların oy hakkı

Kadın Sendikalar Birliği yöneticisi ve kadın giyim işçisi Rose Schneiderman, grevci kadınları yalnız bırakmamak ve şiddet olaylarını azaltmak için kadın hakları ve oy hakkı savunucusu kadınlarla işbirliği için de çabalar. Oy hakkı savunucularının grevcilerle buluşmasını organize eder. Politik görüş ayrılığına rağmen, uzun bir süre oy hakkı mücadelesine katılır.

Meslektaşları Rose Schneiderman ve Pauline Newman gibi Clara Lemlich de kadınların hem işyerinde, hem dışarıda koşullarının düzelmesi için oy hakkının şart olduğunu düşünüyordu: "Üreticinin, işverenin, formenin, müfettişin oy hakkı var, ama çalışan kadınların yok. Çalıştığı binanın temiz ve güvenli olmasını; uzun saatler çalışmamayı talep ettiğinde yetkililer onu dinlemek zorunda değiller. Albani (New York'un eyalet başkenti) meclisindeki erkekler patronları ve formenleri temsil ettiği kadar kadınları da temsil etmediği sürece adalet olmayacak, eşit koşullar olmayacak. İşte bu yüzdendir ki çalışan kadınlara da oy hakkı gerek."

"Vasıfsızlar örgütlenemez"

O dönemde sendikalara ilişkin dikkat çeken noktalardan biri, Kadın Sendikalar Birliği'nin (WTUL) bağlı olduğu Amerikan İşçi Federasyonu'nda (AFL) uygulanan bir kural. AFL, vasıflı işçilere ve erkek işgücüne dayanıyordu ve vasıfsız işçilerin -ki genellikle bu kesimi kadınlar oluşturuyordu- "örgütlenmemesi" gerektiğini savunuyordu.

Kadınların sendikalarda örgütlenmesine yardım etmek ve çalışma koşullarını iyileştirmek için 1903 yılında kurulan Kadın Sendikalar Birliği, uzun yıllar AFL yöneticileriyle iyi ilişkiler geliştirmek için çaba harcar; Kadın Sendikalar Birliği'nin, AFL'ye sunduğu destek ve kadınların sendikalarda örgütlenmesini arttırma önerileri uzun yıllar görmezden gelinir.

Eylül 1909'da Triangle'li kadınların başlattığı greve Kasım 1909'da tüm New York gömlek sektörünün tamamına yakını katılır. Şubat 1910'da sona eren grev çoğu işyeri için kazanımla sonuçlanır. Bu grev, tarihin sayfalarına "yirmi binin isyanı" olarak adını yazdırır. [Selgin Zırhlı Kaplan]