Geçmişten günümüze kadın emeği mücadelesine kısa bir bakış

ve uluslararası kadınlar gününü hazırlayan olaylar

8 MART'IN TARİHÇESİ

Geçtiğimiz yıllarda Petrol-İş Kadın Dergisi'nde Kadınların Uluslararası Mücadele Günü 8 Mart'ın tarihçesini hatalarından ayıklayarak yeniden yazmıştık. Tüm dünyada yanlış tarihçenin kaynaklarına yönelik araştırmalar artarken, ülkemizde yanlış tarihçe yaygın olarak kullanılmaya devam ediliyor. Hatalı tarihçenin, 1955 tarihli L'Humanite gazetesinde yayınlanan bir makaleden kaynaklandığını hatırlatarak, 8 Mart'ın tarihçesini tekrar paylaşıyoruz.

1800’lü yıllara İngiltere’de başlayan ve ardından Avrupa’yı ve ABD’yi etkisi altına alan sanayi devrimiyle birlikte emek ihtiyacının hızla artması sonucu kadınlar üretime kitlesel olarak katılmaya başladı. Kadın emeği, ucuz işgücü olarak görüldü, ağır çalışma koşulları, sağlıksız işyerleri, düşük ücretler, haftada 75 saate varan çalışma süreleri, çoğu göçmen olan kadın işçilerin tepkisiyle karşılaştı.

1900’lü yılların başlarına doğru, Avrupa’dan yayılan örgütlenme ve başkaldırı dalgası, göçmen işçilerle birlikte ABD’yi de etkisi altına aldı. Tekstil ve hazır giyim endüstrisinin merkezi haline gelen New York kentinde kadın işçiler örgütlenmeye, sendikalar kurmaya, grevler düzenlemeye başladılar. Kadın işçilerin mücadelesiyle oy hakkı mücadelesi yürüten kadınların kaderi pek çok kez birleşti, birbirine güç verdi. Bazen büyük grev ve yürüyüşlere dönüştü.

● 28 Şubat 1909 yılında Amerikan Sosyalist Partisi’nin kararıyla, ilk defa ulusal çapta kadınlar günü kutlaması yapıldı: “Ulusal Kadınlar Günü”.

● 25 Kasım 1909 tarihinde, yüzde seksenini kadınların oluşturduğu 20 bin tekstil işçisinin insanca çalışma koşulları, 8 saatlik işgünü, yaşanabilir ücret ve kadınlara oy hakkı talepleriyle başlattıkları büyük New York gömlek işçilerinin grevi gerçekleşti. Grevin olduğu dönemde, New York’un tamamında kadın gömleği sektöründe çalışan işçi sayısı toplam 40 bin civarıydı. Bu sayının yaklaşık yüzde 80'i kadınlardan oluşuyordu. Grevin başlaması ve örgütlenmesinde önemli rol oynayan işyerlerinden birisi Triangle gömlek fabrikasıydı.

● 27 Ağustos 1910 tarihinde Danimarka’nın Kopenhag kentinde gerçekleştirilen 2. Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı’nda konuşulan konular arasında kadın işçilerin sosyal güvenlikten yoksun ve düşük ücretle çalıştırılmaları, sağlıksız çalışma koşulları, oy hakkı, analık hakları, çocuk işçiliği de vardı. Aynı kongrede, kadınların gece çalışması yasağının ancak bütün işçiler için uygulandığında kabul edilebileceği de belirtilenler arasındaydı. Alman kadın işçi önderi Clara Zetkin, bütün ülkelerde ortak belirlenecek bir tarihte ve ilk olarak oy hakkını gündemine alan bir uluslararası kadınlar gününün düzenlenmesini önerir. Kararın 17 ülkeden katılan 100’ün üzerinde delegenin oyu ile kabul edilmesinin ardından birçok ülkede, savaş yılları hariç farklı tarihlerde kadınlar günü kutlanır.

● 19 Mart 1911 tarihinde, 1910'da alınan kongre kararının ardından Avusturya, Danimarka, Almanya ve İsviçre’de ilk kadınlar günü kutlamaları yapıldı. Kutlamaların ekseninde oy hakkı mücadelesi vardı. 1848 Alman köylü devriminin gerçekleştiği bu tarihin seçilmesinin anlamı, Prusya kralının o dönem tutmadığı pek çok sözü gibi, kadınlara oy hakkı verileceği sözü verip tutmamasına atıfta bulunmaktı. Sadece Avusturya-Macaristan imparatorluğu sınırları içerisinde 300'e yakın gösteri gerçekleştirildi.

● 25 Mart 1911 günü, Triangle gömlek fabrikası yangınında yarısından fazlası 20 yaşında bile olmayan 129'u kadın, toplam 146 işçi acı şekilde can verdi. Çalışırken mola vermemeleri nedeniyle yangın merdivenleri kilitliydi, ayrıca çıkışta hırsızlığa karşı aramayı tek koldan yapabilmek için çıkış kapısı da bire indirilmişti. Ölenlerin çoğu, pencereden atlayarak hayatını kaybetti. Bu olay, Amerika'da işçi sağlığı ve güvenliğiyle ilgili önemli yasaların çıkmasına vesile oldu. Triangle fabrikası, 1909 yılında yapılan New York gömlek işçileri grevinde önemli bir yere sahipti.

● 1913 Birinci Dünya Savaşı arifesinde, 1913 yılında Rusya'da kadınlar Şubat ayının son pazarı kadınlar gününü kutladılar.

● 8 Mart 1914 Avrupa’da kadınlar gününde savaşa karşı kadın dayanışmasını yükseltmek adına etkinlikler düzenlendi. Kadınlar gününun 8 Mart’ta kutlandığı ilk yıl 1914'tür.

● 8 Mart 1917 Eski takvime göre Şubat, yeni takvime göre Mart ayında, Rusya’da çarlığa ve savaşa karşı kadınların başlattığı grev ve yürüyüşler düzenlenir. Tekstil grevi olarak başlayan eylemler kısa sürede tüm şehre yayılır. Ellerinde "ekmek istiyoruz" dövizleriyle yürüyen binlerce işçi sokaklara dökülür. 8 Mart günü geldiğinde (eski takvime göre 23 Şubat) acımasızca bastırılan yürüyüş büyüyerek Şubat devrimini başlatır. Çok sayıda kadın hayatını kaybeder. Bu tarihten itibaren, dünyanın birçok yerinde kadınlar günü 8 Mart esas alınarak kutlanır. 1917 Ekim devrimiyle kurulan Sovyet hükümetinin ilk kadın bakanı Aleksandra Kollontay’ın önerisiyle 8 Mart resmi tatil ilan edilir. Komünist Enternasyonal’in 1921 yılı kadın sekretaryasındaki Bulgar kadınların önerisiyle 8 Mart, ilk olarak sosyalist ülkelerde Uluslararası Kadınlar Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır.

● Türkiye'de 8 Mart ilk olarak 1921 yılında, bir kadın birimi etrafında çalışmalar yürüten Rahime Selimova ve Cemile Nuşirvanova kızkardeşler tarafından, dönemin siyasi yapısı gereği gizli koşullarda yapılmıştır.

● 1975 yılında Birleşmiş Milletler'in aldığı karar neticesinde 8 Mart tüm dünyada Uluslararası Kadınlar Günü olarak kutlanmaya başlanır. Türkiye'de de 1921 yılından beri gizli koşullarda kutlanan 8 Mart, BM kararından sonra kitlesel olarak kutlanmaya başlanır. [Selgin Zırhlı Kaplan]