BETAM’dan işsizliğin bölgesel analizi

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) "Bölgesel İşgücü Piyasaları/ İşsizliğin Bölgesel Evrimi ve Yapısal Sorunlar” başlıklı çalışmasıyla bölgesel işsizlik verilerini çıkarttı. Seyfettin Gürsel ve Ayşenur Acar’In hazırladığı çalışmada, işsizlik bölgesel dağılımı irdeleniyor.

Araştırmacılar, bu araştırma notunda 2005-2011 döneminde, 26 bölgede (Düzey 2) işsizliğin evrimini inceliyor. Yönetici Notu bölümünde “Tarım istihdamının bölgeden bölgeye büyük farklılıklılar göstermesi nedeniyle bölgesel işsizliğin tarım dışı işsizlik itibariyle irdelenmesi daha anlamlıdır” denilen araştırmada, TÜİK’in bölge düzeyinde yayınladığı tarım ve tarım dışı istihdam verileri ile toplam işgücü ve işsizlik verilerini kullanarak bölgesel tarım dışı işsiz sayısı ve oranlarını tahmin edilmeye çalışıyor.

BATI’DA DÜŞÜK DOĞU’DA YÜKSEK

Araştırmaya göre işsizlik bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Türkiye’de 26 bölgeden oluşan Düzey 2 çerçevesinde işsizliğin en düşük olduğu bölgeler ile en yüksek olduğu bölgeler arasında işsizlik oranları iki kat kadar farklılık gösteriyor. Bölgeler arası işsizlik oranı farkları, işsizliğin önemli bir yapısal boyutunu oluşturduğu kadar, bölgeler arası refah düzeyi eşitsizliğinin de önemli bir boyutu olarak görülüyor.

Türkiye tarımına aile işletmelerinin çok büyük ölçüde egemen olması, tarımda işsiz sayısının çok düşük kalmasına  neden olurken, bölgesel işsizlik oranlarını da önemli ölçüde çarpıtıyor. Buna göre;  tarım dışı işsizlik oranının en düşük olduğu dört bölge sırasıyla, Manisa (yüzde 8,3) Balıkesir (Balıkesir, Çanakkale) (yüzde 8,4), Bursa  (Bursa, Eskişehir, Bilecik) (yüzde 8,6) ve Samsun  (Samsun, Tokat, Çorum, Amasya)(yüzde 9,3) bölgeleri. Bu bölgelerden Samsun hariç diğerleri Türkiye’nin Batısı’nda yer alıyor. Bununla birlikte, Batı’nın ikinci büyük kenti İzmir’de işsizlik  yüzde 16,5. Önde gelen sanayi bölgelerinden Kocaeli (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesinde de işsizlik oranı yüzde 14,7 ile ortalamanın (yüzde 13,2)  üzerinde.  Araştırmacılar, “Bu olgu bize, gelişmişlik düzeyi dolayısıyla istihdam düzeyi kadar işgücü düzeyinin, dolayısıyla dışarıdan alınan göçün de işsizlik üzerinde etkili olduğunu göstermektedir” diyor.

Tarım dışı işsizlik oranın en yüksek olduğu dört bölge ise sırasıyla Ağrı (yüzde 20,4), Van (yüzde 19,4), Gaziantep (Gaziantep, Adıyaman, Kilis)  (yüzde 17,8) ve Hatay (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) (yüzde 17,2) olarak sıralanıyor.

İŞSİZLİĞİN ARTTIĞI VE AZALDIĞI BÖLGELER

2005-2011 döneminde 26 bölgenin 12’sinde tarım dışı işsizlik oranı azalırken, 14 bölgede artış yaşandı.  Bu dönemde ortalama tarım dışı işsizlik oranı ise yüzde 14,3’den 13,2’ye düştü. Yüzde değişim hesabıyla tarım dışı işsizliğin en çok azaldığı dört bölge sırasıyla Malatya (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) (yüzde 27,3’den 15,3’e), Adana (Adana, Mersin) (yüzde 22,3’den 14,7’ye), Kırıkkale (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) (yüzde 17,8’den 11,9’a), Ankara (yüzde 15,1’den 9,9’a) olurken; en çok arttığı beş bölge sırasıyla Ağrı (yüzde 8,3’den 20,4’e) , Antalya (Antalya, Isparta, Burdur) (yüzde 8,3’den 13,4’e), Van (yüzde 16,1’den 19,4’e), Zonguldak (Zonguldak, Karabük, Bartın) (yüzde 10,5’den 12,5’e) ve Aydın (Aydın, Denizli, Muğla) (yüzde 11’den 12,9’a) oldu.

BÖLGESEL İŞGÜCÜ PİYASASI DİNAMİKLERİ

BETAM analistleri her bölgede istihdam ve işgücü artışları çok farklı dozlarda gerçekleştiğini belirterek “İşsizlikteki artış ya da azalış son tahlilde işgücü ile istihdamdaki değişimlerin dozuna bağlı olarak belirlenmektedir” diyor. Buna göre 2005 ile 2011 arasında tarım dışı istihdam Zonguldak bölgesi dışında 25 bölgede artmış.  Ancak bu artışlar yüzde 3 (Trabzon bölgesi) ile yaklaşık yüzde 72 (Van bölgesi) arasında olmak üzere çok farklı yoğunlukta.2005-11 döneminde tarım dışı istihdam ise Türkiye genelinde yılda ortalama yüzde 3,4 arttı.Tarım dışı işgücü artışının ardında 3 temel etken olarak “Doğal nüfus artışı, kadınların işgücüne katılımında artış ve göç” gösteriliyor.

Araştırmacılar, 2005-11 döneminde bölgesel işgücü piyasası dinamiklerindeki farklıkları daha makro düzeyde görebilmek için 26 bölgeyi, 4 grupta topladı. 1. grupta tarım dışı istihdamın ortalamanın üzerinde arttığı, buna karşılık işgücü artışının, yüksek olsa da, istihdam artışının gerisinde kalması sonucu tarım dışı işsizliğin azaldığı bölgeler yer alıyor. Bu bölgeleri “Dengeli Gelişen Bölgeler” olarak adlandırılıyor. 2. grupta tarım dışı işsizliğin yine azaldığı ancak bu azalmanın tarımı istihdamında zayıf artışa rağmen (ortalamanın altında) işgücü artışının daha düşük kaldığı “Soğuyan Bölgeler” olarak ifade ediliyor. 3. grupta tarım dışı istihdam artışının nispeten yüksek gerçekleştiği, buna rağmen işgücü artışlarının daha yüksek olması sonucunda tarım dışı işsizliğin arttığı bölgeler yer alıyor. Bu bölgelere “Baskı Altındaki Bölgeler” adı verilmiş. Son olarak 4. grupta tarım dışı istihdam artışının zayıf kaldığı, işgücü artışlarının da istihdam artışlarının üzerinde seyretmesi sonucu tarım dışı işsizliğin arttığı bölgeler yer alıyor. Bu bölgeleri “Kritik Durumdaki Bölgeler” olarak adlandırılıyor.

Dengeli Gelişen bölgeler ağırlıklı olarak Orta Anadolu’da yer alıyor. Bu bölgelerin içinde Malatya, Kırıkkale (Kapadokya), Ankara ve Şanlıurfa bölgeleri öne çıkıyor.  Soğuyan bölgeler Samsun hariç, tümüyle Kuzey Batı Anadolu’da yer alıyorlar: Balıkesir, Bursa ve Manisa bölgeleri.

Baskı altındaki bölgeler (sarı renk) ise iki alt gruba ayrılıyor. Batı’nın sanayileşmiş bölgeleri:  İzmir, Kocaeli ve Tekirdağ (Trakya). Bu bölgelerde tarım dışı istihdam artışı canlı olmakla birlikte dış göç nedeniyle işgücü artışı da yüksek . Bu nedenle son altı yılda bu üç bölgede işsizlik artmış durumda. İkinci alt grup ise Doğu ve Güney Doğu bölgelerinden oluşuyor: Ağrı, Van, Erzurum ve Mardin bölgeleri.  Bu bölgelerde tarım dışı işgücünde yüksek artışların daha ziyade bölge içi kırdan kente göçlerden kaynaklandığı anlaşılıyor.

Kritik durumdaki bölgelere (kırmızı renk) gelince; İstanbul ve Güney Batı (Antalya ve Aydın) bu bölgelerin arasında yer alıyorlar.  İstanbul’da işsizlik artışı yüzde 2,3. Dengeli bölgeye yakın. Antalya ise oldukça vahim durumda.  İşsizlik artışı yüzde 62.

POLİTİKA ÖNERİLERİ

BETAM araştırmacıları “ İşsizlikteki gelişimlerin bölgesel düzeydeki analizi işsizlikle mücadelede bölgesel boyutun önemli olduğunu göstermektedir” tespitinde bulunuyor ve birtakım önerilerde bulunuyor. Bu önerilerse şöyle:

-Tarım dışı istihdam artışının, dolayısıyla tarım dışı sektörlerde gelişimin zayıf kaldığı bölgelerde geçen hafta ilan edilen teşvik sistemi yeniden düşünülmelidir.

- Kırdan kente bölge içi göçün çok yoğun olarak yaşandığı Erzurum, Mardin, Van gibi bölgelerde bu göçün nedenleri belirlenmeli ve bu nedenlere yönelik özgün politikalar geliştirilmelidir.

-Büyük miktarda dış göç alan Batı sanayi bölgelerinde (İzmir, Antalya, Aydın, Kocaeli vb.) işsiz göçmenlerin istihdama daha hızlı katılımını sağlayacak özgün aktif işgücü politikaları tasarlanmalıdır.

-Yakın coğrafya ihracatının istihdam artışına etkisi çok önemlidir. Tipik örnekler Gaziantep ve Mardin bölgeleridir. Bu iki bölgede tarım dışı istihdam 2007’ye kadar düşerken, 2007’den sonra ve krize rağmen, 2011’e kadar büyük artış göstermiştir. Bu sayede bu iki bölgede tarım dışı işsizlik oranlarında 2007’den 2011’e büyük düşüş yaşanmıştır. İşsizliğin rekor kırdığı Ağrı ve Van bölgelerinde Ermenistan ile sınırın açılması, İran ile de sınır ticaretinin geliştirilmesi gündeme alınmalıdır.